Skutki popełnienia plagiatu

Plagiat to nieuprawnione wykorzystanie dzieła będącego przedmiotem prawa autorskiego, które zostało przedstawione jako własna twórczość. W Polsce odpowiedzialność za plagiat regulowana jest przez kilka kluczowych aktów prawnych:

Odpowiedzialność karna

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 1994 nr 24 poz. 83 ze zm.) - jest to podstawowy akt prawny regulujący ochronę praw autorskich w Polsce. Prawo autorskie chroni twórców i ich dzieła przed nieuprawnionym wykorzystaniem. W zakresie odpowiedzialności karnej art. 115 tej ustawy stanowi, że "Kto bez uprawnienia przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do autorstwa całego dzieła lub jego części, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3". Oprócz art. 115 ustawy o prawie autorskim, warto wspomnieć o art. 270 § 1 Kodeksu karnego, który mówi o odpowiedzialności za "wprowadzenie do obrotu prawdziwego lub fałszywego przedmiotu mającego znaczenie dla kultury", gdzie za naruszenie praw autorskich można ponieść odpowiedzialność karną.

Odpowiedzialność cywilna

Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 ze zm.) - reguluje odpowiedzialność cywilną za naruszenie praw autorskich. Artykuł 79 mówi o ochronie dóbr osobistych, w tym dóbr twórczych takich jak prawa autorskie, gdzie poszkodowany może żądać zaniechania naruszeń, usunięcia ich skutków, a także zadośćuczynienia materialnego czy niematerialnego, w zależności od rodzaju poniesionej szkody.

Orzecznictwo

Istotne są również wyroki sądów, które interpretują przepisy dotyczące plagiatu. Oto niektóre z nich:

  1. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2011 roku (sygn. akt IV CSK 359/10) stwierdza, że samo naruszenie dóbr osobistych, w tym praw autorskich, może być podstawą do przyznania zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.
  2. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 23 czerwca 2010 r. (sygn. akt I ACa 1170/09) - W tym orzeczeniu sąd podjął próbę zdefiniowania plagiatu. Stwierdzono, że plagiatem jest przywłaszczenie sobie autorstwa dzieła lub istotnej jego części. Ważnym aspektem jest tutaj podobieństwo do stopnia zbieżności, które nie może być wynikiem przypadku.
  3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2011 roku (sygn. akt IV CSK 359/10) - Sąd Najwyższy uznał, że naruszenie praw autorskich przez kopiowanie fragmentów dzieła bez zgody autora i przedstawianie ich jako własnych stanowi naruszenie dóbr osobistych autora. Wyrok ten podkreśla, że nawet jeśli nie dochodzi do materialnego przekształcenia dzieła, sam akt przywłaszczenia jest istotny. 
  4. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 kwietnia 2015 r. (sygn. akt VI ACa 1174/14) - Sąd rozstrzygnął, że samodzielne stworzenie dzieła, które przypomina dzieło innego autora, ale nie zawiera dosłownych cytatów czy też całych fragmentów tekstu, nie jest plagiatem. Jest to istotne w kontekście oceny, czy dane działanie stanowi naruszenie praw autorskich.
  5. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 12 stycznia 2016 r. (sygn. akt V ACa 826/15) - Sąd zajął stanowisko, że o plagiacie można mówić, gdy dostrzegalne jest bezpośrednie skopiowanie istotnych cech chronionego dzieła, co może wprowadzić w błąd odbiorców co do jego rzeczywistego autora. Sąd zaznaczył, że istotne jest tutaj zarówno obiektywne podobieństwo, jak i subiektywny zamiar przywłaszczenia sobie cudzej twórczości.
  6. Wyrok Sądu Najwyższego z 5 lutego 2015 r. (sygn. akt IV CSK 411/14) - Sąd Najwyższy podkreślił, że o plagiacie można mówić wówczas, gdy ktoś przywłaszcza sobie cudze dzieło literackie, muzyczne czy plastyczne i przedstawia je jako własne. Zaznaczył jednak, że inspiracja czy odniesienie do istniejących dzieł, które nie polega na dosłownym kopiowaniu, lecz na przetworzeniu czy reinterpretacji, może nie stanowić plagiatu.
  7. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 25 maja 2017 r. (sygn. akt I ACa 115/17) - W tym przypadku sąd rozstrzygał, czy wykorzystanie ogólnodostępnych faktów historycznych lub informacji naukowych może być traktowane jako plagiat. Sąd stwierdził, że same fakty lub dane nie podlegają ochronie praw autorskich, a plagiat dotyczy wyłącznie formy, w jakiej te informacje zostały przedstawione.
  8. Wyrok Sądu Okręgowego w Gdańsku z 3 marca 2018 r. (sygn. akt V Ca 123/18) - Sąd orzekł, że przejęcie ogólnej koncepcji czy tematu nie musi stanowić plagiatu, jeśli wykonanie dzieła jest oryginalne i wykazuje indywidualny charakter. Zaznaczono, że podobieństwo idei nie jest tożsame z naruszeniem prawa autorskiego, o ile nie zostanie skopiowana konkretna forma wyrazu.
  9. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 21 czerwca 2019 r. (sygn. akt II ACa 156/19) - Orzeczenie to dotyczyło granicy pomiędzy plagiatem a dozwolonym użytkiem. Sąd stwierdził, że cytowanie krótkich fragmentów dzieła w celach krytycznych, naukowych czy dydaktycznych, nawet bez zgody autora, nie jest plagiatem dzięki doktrynie dozwolonego użytku, pod warunkiem że spełnione są wymogi cytatu.
  10. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 listopada 2020 r. (sygn. akt II CSKP 487/20) - Sąd Najwyższy uznał, że transformacyjny charakter dzieła, który polega na znaczącym przetworzeniu pierwotnego materiału, może wykluczyć plagiat, nawet jeśli oryginalne elementy są rozpoznawalne.

Te wyroki ukazują, że różnicowanie między plagiatem a legalnym wykorzystaniem czy twórczą inspiracją wymaga dokładnej analizy kontekstu, w jakim dzieło zostało stworzone oraz jego unikalności.

W przypadku plagiatu w literaturze kluczowym jest zatem nie tylko uświadomienie sobie konsekwencji prawnych, ale również etycznych. Naruszenie praw autorskich jest nie tylko niezgodne z prawem, ale przede wszystkim szkodzi wartości artystycznej i kulturalnej dzieła literackiego. Rozważania te mają na celu nie tylko ukazanie rygorów prawa, ale również podkreślenie wartości oryginalności w sztuce literackiej.